In memoriam: Commodore-kapitein Jack Tramiel

© CIDimport

In memoriam: Commodore-kapitein Jack Tramiel

Geplaatst: 11 april 2012 - 07:09

Aangepast: 16 november 2022 - 10:20

Jasper Bakker

De it-industrie heeft een grootheid verloren: Jack Tramiel is niet meer. Wie? De man die computers naar de massa bracht, eerder en beter dan Bill Gates en Steve Jobs dat deden.

Tramiel is afgelopen zondag op 83-jarige leeftijd overleden. Geen wakes door treurende fans bij hardwarewinkels, geen Amerikaanse president die zijn respect betuigt, zelfs geen huidig Commodore-ceo die een gedenkmail publiceert. Wel een foutmelding op Commodore.com, overigens geheel ongerelateerd aan het overlijden van de grondlegger. Ok, het overgebleven Commodore USA heeft wel een rouwvoorpagina opgetuigd, die wat minder smaakvol oogt dan wat Apple had voor wijlen Steve Jobs.

Meestverkochte computer ooit

Allemaal zeer onterechte miskenningen van een computerpionier, waar alle computer- en smartphonegebruikers anno nu veel aan te danken hebben. De in Polen geboren Jack Tramiel heeft namelijk de computer naar de massa gebracht. Hij heeft nog altijd de meest verkochte persoonlijke computer ooit op zijn naam staan: de Commodore 64.

Van die zogeheten microcomputer zijn er wereldwijd tussen de 12,5 en 17 miljoen stuks verkocht. De C64 was dan ook de eerste computer die echt voor zoveel mogelijk gewone gebruikers gemaakt was: kant-en-klaar (in tegenstelling tot de Altair), klein (in tegenstelling tot de Xerox Alto), en betaalbaar (in tegenstelling tot directe concurrenten als de Apple ][).

Tramiel heeft het succes van de C64 (ook wel CBM64) pas geboekt na een flinke aanloop. De zakenman, die de nazi-concentratiekampen Auschwitz en Ahlem heeft overleefd, is in de jaren vijftig in de VS begonnen met typemachines. Dat deed hij al onder de naam Commodore. Toen die markt na enkele jaren inzakte, heeft hij die business prompt geschrapt om zich op 'zakenmachines' te storen: calculators dus.

Eind jaren zeventig volgde de volgende - nu logische - stap: naar computers voor thuisgebruik. Dit mede onder dwang; chipleverancier Texas Instruments zag zelf brood in de calculatormarkt en sneed zijn afnemer Commodore de pas af. Tramiel was sluw genoeg om eerst een eigen chipproductietak in huis te halen, met de overname van MOS Technology. Vervolgens was hij vooruitziend genoeg om zich te laten overtuigen door MOS' hoofdingenieur dat computers en niet rekenmachines de toekomst hadden.

PET en VIC-20

Het ambitieus genaamde Commodore International kwam met de Commodore PET (Personal Electronic Transactor) op de proppen, die goed aansloeg op scholen. Deze computer was in de oorspronkelijke uitvoering een complete alles-in-één, dus met toetsenbord, monitor en ingebouwd tapedeck. Dat laatste was niet voor back-up, maar was de opslag-unit waarvandaan programma's werden ingeladen in het geheugen van 4 of 8 kilobyte geheugen. Latere varianten hadden wel 32 KB geheugen.

Na de PET bracht Tramiels computerbedrijf, compleet met eigen chipproductie, de VIC-20 uit. Die 8-bit machine gebruikte een gewone televisie als monitor en is als eerste microcomputer meer dan 1 miljoen keer over de toonbank gegaan. Dat succes is mede te danken aan de massamarktbenadring van Commodore. De VIC-20 werd niet exclusief verkocht door geautoriseerde computerdealers (toentertijd gespecialiseerde elektronicaleveranciers), maar was gewoon verkrijgbaar in de retail en zelfs bij speelgoedwinkels.

Volgende pagina: 64 kilobyte geheugen

64 kilobyte geheugen

Kort na de VIC-20 kwam Tramiel met wat de échte klapper zou blijken. Hij dwong zijn ingenieurs om de opvolger voor de VIC-20 te ontwerpen met de toen royale hoeveelheid geheugen van maar liefst 64 kilobyte. Dat kwam tijdens de ontwerpfase neer op zo'n 100 dollar, alleen al voor het geheugen. De Commodore-topman voorzag echter dat de prijzen voor geheugen zouden dalen, voldoende om met 64 kb toch tot een betaalbare homecomputer te komen.

De Commodore 64 is in 1982 gelanceerd op de Consumer Electronics Show te Las Vegas. Jawel, net 30 jaar geleden. Het was wel een zogeheten 'paper launch', want de productie kwam pas in de lente van dat jaar op gang, waarna het apparaat eind van de zomer echt te koop was in de Verenigde Staten.

Bruine brooddoos

De bekende bruine brooddoos met toetsenbord en daaronder de eigenlijke computer heeft vervolgens de wereld veroverd. De productie heeft maar liefst 12 jaar gelopen. In die tijd heeft Commodore de interne elektronica steeds meer weten te verkleinen en integreren, maar zonder dat het een nieuw systeem werd. Simpelweg het bestaande, compatibele ontwerp wat dan telkens goedkoper was te fabriceren.

De productie is uiteindelijk in april 1994 gestaakt. Eigenlijk was het plan van Commodore om de fabricage pas in 1995 te staken, wat in maart 1994 werd aangekondigd op de Duitse computerbeurs CeBIT. Alleen ging het bedrijf een maand later failliet, wat een vervroegd einde inluidde voor de productie.

Atari ST versus Commodore Amiga

Ruim voor die tijd had Tramiel zijn Commodore al verlaten, gedwongen. De grondlegger vertrok in januari 1984 en richtte enige tijd later een nieuw homecomputerbedrijf op. Daarbij heeft hij nog het ooit legendarische maar toen kwakkelende gamebedrijf Atari opgekocht van mediabedrijf Warner.

Dat Atari Corporation heeft vervolgens in 1985 de krachtige 16-bit Atari ST-computer gelanceerd, die ironisch genoeg concurreerde met de 16-bit Amiga van Commodore die in datzelfde jaar uitkwam. Beide machines waren multimediamonsters: ze konden stereo gesampled geluid laten horen en vele duizenden kleuren op het scherm weergeven.

De IBM-compatibele pc - die later 'de pc' is gaan heten - moest het oorspronkelijk doen met alleen amber of fel groen. Nieuwere pc's konden dankzij de EGA-standaard van eind 1984 maximaal 16 kleuren tegelijk tonen, uit een pallet van in totaal 64 kleuren. Toch is de pc geleidelijk aan steeds verder opgerukt, mede door de compatibiliteit voor programma's en de vele hardwareleveranciers die flink op prijs concurreerden.

Merknamennostalgie

Uiteindelijk zijn zowel Tramiels Atari als zijn eerdere bedrijf Commodore ten onder gegaan. Atari heeft het nog over de boeg van gameconsoles en mobiele gamecomputers gegooid, maar kon daarmee niet opboksen tegen grootmachten Sega en Nintendo. Tramiel wilde er toen ook mee stoppen. Het bedrijf heeft via een samengaan met een harde schijffabrikant nog geprobeerd het hoofd boven water te houden. Dat heeft niet mogen baten: slechts twee jaar later is de bekende Atari-merknaam doorverkocht aan speelgoedfabrikant Hasbro.

Commodore is nog even in handen gekomen van de Duitse pc-winkelketen Escom, die het merk op zijn standaard Windows-pc's plakte. Vervolgens heeft de Nederlandse pc-maker Tulip de Commodore-eigendommen gekocht, waarbij de Amiga-bezittingen naar de Amerikaanse pc-maker Gateway zijn gegaan. Anno 2012 leeft Commodore slechts voort als nostalgische merknaam van een Amerikaans bedrijfje. Dat gebruikt het voor relatief dure mini-pc's in een C64-behuizing.

Deel dit artikel
Voeg toe aan favorieten